ΕΚΛΟΓΕΣ 2009 Τα ανοιχτά μέτωπα του πολιτισμού

• Ολοι οι σημαντικοί πολιτιστικοί τομείς της χώρας ασφυκτιούν από την έλλειψη όχι μόνο χρημάτων αλλά και ουσιαστικού ενδιαφέροντος εκ μέρους της κυβέρνησης. «Το Βήμα» καταγράφει το μεγάλο χάος του πολιτισμού στις χαρακτηριστικότερες εκφάνσεις του

Τα μουσεία της χώρας υπολειτουργούν, η επισκεψιμότητά τους έχει μειωθεί, πολλά μνημεία μένουν αφύλακτα και άλλοι τόσοι αρχαιολογικοί χώροι χωρίς περίφραξη. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει το χάλι της, ενώ σημαντικά έργα καθυστερούν επώδυνα, όπως η αναστήλωση του ναού του Επικούριου Απόλλωνα. Και αυτά είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα που πηγάζουν από το υπουργείο Πολιτισμού τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα πάσχουν και οι υπόλοιποι τομείς της τέχνης: τα θέατρα αντιμετωπίζουν τρομερά λειτουργικά προβλήματα καθώς η καταβολή της επιχορήγησης έχει καθυστερήσει τρομακτικά, ενώ το ίδιο το Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού, το οποίο θεσπίστηκε προ διετίας για να βάλει τάξη και να χαράξει εθνική θεατρική πολιτική, δεν έχει καταφέρει να αποδείξει τους λόγους ύπαρξής του. Κρίση και στη Λυρική, αντεγκλήσεις ανάμεσα στη διοίκηση και στα σωματεία εργαζομένων, ενώ η παραίτηση του κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου από τη θέση του προέδρου έχει επιτείνει το άσχημο κλίμα και την αγωνία. Στον τομέα του κινηματογράφου, η ίδια δυσάρεστη κατάσταση, γκρίνια και τσακωμοί, ενώ το περίφημο νομοσχέδιο για την οικονομική ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής βρίσκεται ακόμη στα σκαριά. Σαφώς ο οικονομικός παράγοντας παίζει μεγάλο ρόλο και σε εποχές ισχνών αγελάδων οι κυβερνήσεις έχουν άλλες προτεραιότητες. Μήπως όμως εκτός από χρήματα χρειάζεται και λίγο ενδιαφέρον;

• ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 2009

 

ΕΚΛΟΓΕΣ 2009 Ενα υπουργείο σε απόγνωση

Η πρόσφατη διεκδίκηση της «κυριότητας» του ναού του Επικούριου Απόλλωνα,η οποία έφερε θυμηδία σε πολλούς- πλην των αντιμαχομένων δήμων, φυσικά- δεν μπορεί να κρύψει το αληθινό πρόβλημα: επί 25 χρόνια αναστηλώνεται ο αρχαίος ναός,αλλά ίσως απαιτηθούν άλλα τόσα για να ολοκληρωθεί

Στο ίδιο έργο θεατής, παραμονές των εκλογών, που οι πολιτικές μάχες έχουν ανάψει, ο πολιτισμός εξακολουθεί να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα ως πτωχός συγγενής. Φτωχός βεβαίως είναι στην πραγματικότητα, αφού το μέρος της πίτας του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού που του αναλογεί προορίζεται για αυστηρά «διαιτώμενους». Αλλά ακόμη και από τις δημόσιες συζητήσεις απουσιάζει, εκτός κι αν πρόκειται για την επισήμανση των σκανδάλων που έφεραν τα τελευταία χρόνια το υπουργείο Πολιτισμού στην επικαιρότητα. Υπήρξε το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, μπορεί να πει κανείς, το οποίο προσέφερε εξαιρετική δημοσιότητα στη χώρα διεθνώς. Καμία αντίρρηση. Πόσα έργα όμως περιμένουν χρόνια για να ολοκληρωθούν; Πόσες υπηρεσίες του υπουργείου υπολειτουργούν; Πόσοι νόμοι δεν έχουν εφαρμοστεί; Πόσοι πολίτες ταλαιπωρούνται από το ΥΠΠΟ; Πόσες συμφωνίες δεν τηρήθηκαν; Πόσες υποσχέσεις ξεχάστηκαν; Ο κατάλογος είναι μακρύς και καθώς οι κυβερνήσεις – όπως και οι υπουργοί- διαδέχονται η μία την άλλη, μεγαλώνει περισσότερο. Οχι γιατί δεν επιλύεται κανένα πρόβλημα, αλλά γιατί οι σύγχρονες απαιτήσεις δημιουργούν διαρκώς νέες ανάγκες, οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται. Νέα μέτωπα ανοίγουν χωρίς τα προηγούμενα να έχουν κλείσει.

Η πρόσφατη διεκδίκηση της «κυριότητας» του ναού του Επικούριου Απόλλωνα, η οποία έφερε θυμηδία σε πολλούς- πλην των αντιμαχομένων δήμων, φυσικά- δεν μπορεί να κρύψει το αληθινό πρόβλημα: επί 25 χρόνια αναστηλώνεται ο αρχαίος ναός, αλλά ίσως απαιτηθούν άλλα τόσα για να ολοκληρωθεί. Και δεν είναι το μόνο έργο που καθυστερεί λόγω έλλειψης χρημάτων. Οι καλές ημέρες του Γ Δ ΚΠΣ, όταν έγινε μια μεγάλη προσπάθεια δημιουργίας υποδομών στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, φαίνεται ότι έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Μνημεία, μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι αντιμετωπίζουν σήμερα τεράστιες ανάγκες. Για παράδειγμα, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και η Εθνική Πινακοθήκη χρειάζονται επέκταση, το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας βρίσκονται μόνο στα χαρτιά, το Φιξ (Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) παρουσιάζει απαράδεκτη καθυστέρηση. Μνημεία που έχουν έρθει στο φως σε όλη τη χώρα κινδυνεύουν τώρα να διαλυθούν λόγω έλλειψης συντήρησης. Υπάρχουν αρχαιολογικοί χώροι που δεν έχουν καν περίφραξη, ούτε φύλαξη φυσικά, υπάρχουν μικρά μουσεία που είναι κλειστά λόγω έλλειψης προσωπικού. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία αποτελεί και τον βασικό κορμό του υπουργείου, διανύει τις χειρότερες ημέρες της.

Τραγική χαρακτηρίζεται η κατάσταση στις Εφορείες Αρχαιοτήτων όπου λείπουν άνθρωποι και χρήματα όχι μόνο για το αρχαιολογικό έργο αλλά και για απλές ανάγκες, για παράδειγμα την αγορά πετρελαίου τον χειμώνα ή την πρόσληψη μιας καθαρίστριας. Φυσικό επόμενο είναι η πτώση της επισκεψιμότητας των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων, η οποία είναι ραγδαία τα τελευταία χρόνια- με βάση τα δελτία της Στατιστικής Υπηρεσίας- αν και δεν είναι σίγουρο ότι το ΥΠΠΟ αντιλαμβάνεται τις ευθύνες του γι΄ αυτό. Η βελτίωσή τους αφενός και η χάραξη μιας στρατηγικής αφετέρου που θα στοχεύει στην προσέλκυση επισκεπτών, με σοβαρή στροφή και προς το ελληνικό κοινό, είναι απαραίτητη.

Στις 550 ανέρχονται οι κενές οργανικές θέσεις στο ΥΠΠΟ μόνο των αρχαιολόγων, ενώ για περίπου 700 εκτάκτους- επιστήμονες με σοβαρές σπουδές και πολυετή πρακτική εμπειρία- η εργασία έχει ημερομηνία λήξης το 24μηνο. (Παρά τις δεσμεύσεις όλων των τελευταίων υπουργών το ζήτημα των συμβασιούχων δεν έχει ακόμη ρυθμιστεί, αν και υπάρχουν ανάγκες του ΥΠΠΟ για προσωπικό.) Φυσικά είναι περιττό να αναφερθούν οι καθυστερούμενες οφειλές οδοιπορικών και υπερωριών σε υπαλλήλους… Αλλά και οι σχέσεις με τον πολίτη είναι προβληματικές στις περιπτώσεις εντοπισμού αρχαιοτήτων σε ιδιοκτησίες, καθώς οι σωστικές ανασκαφές καθυστερούν και οι απαλλοτριώσειςεφόσον ληφθεί τέτοια απόφαση- χρονίζουν, με αποτέλεσμα τη δέσμευση περιουσιών επί μακρόν. Μεγάλος έτσι είναι ο αριθμός των απαλλοτριώσεων που εκκρεμούν αυτή τη στιγμή στο ΥΠΠΟ εξαιτίας της αδυναμίας του να καταβάλει το αντίτιμό τους.

Από την άλλη κάποιοι φορείς γνωστοί με τα αρχικά τους, όπως ο ΟΠΕΠ (Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού) και το ΤΔΠΕΑΕ (Ταμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Εργων), αμφισβητούνται ή χρήζουν επανεξέτασης. Η λειτουργία του πρώτου θα έπρεπε να έχει λήξει αμέσως μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αφού γι΄ αυτούς δημιουργήθηκε, πέραν του γεγονότος ότι αλληλοκαλύπτεται με άλλον φορέα, το ΤΑΠΑ (Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων), το οποίο με τη σειρά του χρειάζεται εκσυγχρονισμό. Οσο για το ΤΔΠΕΑΕ, στο οποίο εντάσσονται μεγάλα έργα προκειμένου να αποφεύγεται η γραφειοκρατία, τείνει να μετατραπεί σε… Αρχαιολογική Υπηρεσία με την περίεργη γιγάντωσή του. Απορία υπάρχει και για τη διατήρηση της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, η οποία έλαβε παράταση λειτουργίας παρά τις τεράστιες καθυστερήσεις στην παράδοση των έργων που είχε αναλάβει, ενώ τα εναπομείναντα μπορούν να εκτελεστούν κάλλιστα από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.

Απολύτως χρήσιμες αντιθέτως, αν και δεν λειτουργούν, είναι δύο υπηρεσίες του υπουργείου: η Διεύθυνση Αρχαιοκαπηλίας και το Γραφείο Χορηγιών. Περιττή η ανάλυση της σημασίας τους δεδομένων των πονηρών από τη μια και χαλεπών από την άλλη καιρών. Παρά τις επιδοκιμασίες ωστόσο, δεν έχει ακόμη καταστεί δυνατόν να αποδώσουν καρπούς. Απαιτείται ωρίμαση ενδεχομένως…

Είναι πολυτέλεια ο πολιτισμός; Αυτό το ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί στους πολιτικούς, οι οποίοι περιμένουν την ψήφο μας. Κι εμείς να αναμένουμε την απάντησή τους στην πράξη.

• της ΜΑΡΙΑΣ ΘΕΡΜΟΥ | Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 2009

 

Ανάγνωση της διαδρομής του Δ. Α. Φατούρου

• Η έκθεση υπόσχεται να περάσει στο κοινό τον εκφραστικό πειραματισμό του αρχιτέκτονα

Την Τρίτη 29 Σεπτεμβρίου, το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει στο κτίριό του στην οδό Πειραιώς (Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου), την έκθεση αρχιτεκτονικής του Δ. Α. Φατούρου. Στην έκθεση, που επιμελήθηκαν ο Λόης Παπαδόπουλος και η Σοφία Τσιτιρίδου, επιχειρείται μια «ανάγνωση» της αρχιτεκτονικής διαδρομής του Δ. Α. Φατούρου μέσα στις δεκαετίες κατά τις οποίες διαμορφώθηκε το έργο του. Το συνεχιζόμενο έργο του Δ. Α. Φατούρου, συμπεριλαμβανομένων των δυο νέων βιβλίων του, που εξέδωσε εντός του 2008, καθώς και των δύο εν εξελίξει αρχιτεκτονικών μελετών του, αναμένεται «να προσδώσει στην έκθεση ένα δυναμικό χαρακτήρα εργαστηρίου έρευνας και κριτικής συζήτησης των νοημάτων, που σήμερα δύναται να φέρει η αρχιτεκτονική». Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκεται η αρχιτεκτονική δημιουργία του Δ. Α. Φατούρου. Πιο συγκεκριμένα, το αρχιτεκτονικό του έργο, και η θέση που το έργο αυτό κατέχει στη διαμόρφωση του Ελληνικού Μεταπολεμικού Αρχιτεκτονικού Μοντερνισμού· επίσης τα βιβλία και τα κείμενα Αρχιτεκτονικής Κριτικής και Θεωρίας, που έχει συγγράψει ο Δ. Α. Φατούρος, τα οποία στοιχειοθετούν την πρωταγωνιστική εμπλοκή του στη συζήτηση που διεξάγεται στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, καθώς και τον μετατοπιζόμενο ρόλο της αρχιτεκτονικής μέσα στους μεγάλους κοινωνικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων δεκαετιών. Η έκθεση υπόσχεται, βέβαια, και να περάσει στο κοινό της τον εγγενή ριζοσπαστισμό και τον εκφραστικό πειραματισμό, που διαπερνά τη σκέψη και τις διατυπώσεις του αρχιτέκτονα, τόσο στο κριτικό και θεωρητικό έργο του, όσο και στις εφαρμοσμένες μελέτες του. Διάρκεια έως και την Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2009.

 

Τέχνη, μπράβοι και σούπερ κιτς. Πειραιώς και Ιερά Οδός

Παρότι οι νέες πολιτιστικές υποδομές στην οδό Πειραιώς πληθαίνουν, τον τόνο συνεχίζει να τον δίνει η βιομηχανία της νύχτας. Τα βράδια, η Πειραιώς και η Ιερά Οδός παραδίδονται στην αγκαλιά της Μέσης Ανατολής, σ’ ένα ξέφρενο αλαλούμ με κέντρα-υπερπαραγωγές, επιγραφές που βγάζουν μάτι, σπασμένα πεζοδρόμια, λακκούβες, παρκαδόρους, απελπισμένους οδηγούς και μπράβους. Και δίπλα σε όσα ήδη γνωρίζαμε προσθέστε ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο πολλαπλών χρήσεων πίσω από το υπό κατασκευήν πάρκινγκ στη συμβολή της Πειραιώς με την Ιερά Οδό. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 27/09/2009 ΣXETIKA ΘEMATA

Εχει μέλλον ο πολιτισμός στην Πειραιώς;_(…ΠOΛITIΣMOΣ…)

Συνειδητή πολιτική επιλογή_(…ΠOΛITIΣMOΣ…)

Το στοίχημα της Ταινιοθήκης_(…ΠOΛITIΣMOΣ…)

Επιθετική επέλαση των καταναλωτών σε Γκάζι – Μεταξουργείο_(…ΠOΛITIΣMOΣ…)

 

Επιθετική επέλαση των καταναλωτών σε Γκάζι – Μεταξουργείο

• Του Γιαννη Αισωπου*, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Δεν πιστεύω πως οι τρεις νέες υποδομές θα ανατρέψουν τον χαρακτήρα της περιοχής. Το Γκάζι και το Μεταξουργείο -σε διαφορετικές ταχύτητες- θα συνεχίσουν να γίνονται αντιληπτά ως μια ευρύτερη περιοχή στην οποία η κατανάλωση επιθετικά διεμβολίζει τον ιστό και την προϋπάρχουσα κοινότητα. Στην έννοια της κατανάλωσης περιλαμβάνω τη διασκέδαση αλλά και τη μαζική προσφορά της τέχνης, την τέχνη ως καταναλωτικό προϊόν, εκλαϊκευμένο γεγονός που δίνει, συχνά άκριτα, τη δυνατότητα σε όλους να εκτεθούν/να εκθέσουν για κάποιες μέρες. Η ρουτίνα της ημέρας (οι κάτοικοι, οι αποθήκες, οι βιοτεχνίες, τα μικρά εμπορικά) αντικαθίσταται από την επέλαση των βραδινών καταναλωτών. Τα δύο όμως δεν ενώνονται/δεν συγκροτούν μια νέα κοινότητα, μια νέα κατάσταση, καθώς δεν υπάρχει συνέχεια ανάμεσά τους – απλά συν-υπάρχουν. Οι διάφοροι μικρο-μεσαίας κλίμακας χώροι πολιτισμού δεν μπορούν να παρουσιάσουν την απαιτούμενη ελκτικότητα, πόσω μάλλον καθώς οι περισσότεροι στηρίζονται σε αποκατεστημένες ιστορικές αρχιτεκτονικές μορφές του παρελθόντος. Η αλλαγή της ταυτότητας της περιοχής προϋποθέτει έναν «αστικό μαγνήτη», ένα πόλο έλξης. Τον ρόλο αυτόν παίζει σε κάποιο μικρό βαθμό το Νέο Μουσείο Μπενάκη, το οποίο όμως παραμένει ένα δοχείο εσωστρεφές που κλείνεται στην πόλη και τον δημόσιο χώρο της. Για να αλλάξει η ταυτότητα της περιοχής ο αστικός μαγνήτης θα πρέπει να παρουσιάζει ικανό μέγεθος, ένταση της χρήσης του, αδιαμφισβήτητες σύγχρονες αρχιτεκτονικές ποιότητες, αλλά και ικανότητες συσχετισμού/αλληλεπίδρασης με τον δημόσιο χώρο, να είναι εξωστρεφής, να αποτελεί, εν τέλει, ένα αστικό θραύσμα.

* Αρχιτέκτων, αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών.

 

Σύνδεση με την «ενδοχώρα»

• Του Βασιλη Σγουτα*, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Η επέλαση εμπορικών κέντρων άρχισε ήδη να αλλοιώνει τον χαρακτήρα της οδού Πειραιώς. Αν δεν θέλουμε να την αφήσουμε στην τύχη της, είναι επιβεβλημένη η θέσπιση νέων χρήσεων γης. Ενας γραμμικός, όμως, άξονας, όπως η Πειραιώς, δεν αρκεί, όσο σημαντικά και αν είναι τα μεμονωμένα κτίρια που κατασκευάζονται. Για να έχει πραγματική ζωντάνια, θα πρέπει να έχει οργανική σύνδεση με την «ενδοχώρα» του, όπως γίνεται στο Γκάζι. Οπου υπάρχει κατοικία, το δέσιμο του άξονα με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο γίνεται πολύ πιο άμεσο. Ο Δήμος Ταύρου είναι το μόνο σημείο της όλης διαδρομής όπου η οδός Πειραιώς περνάει μέσα από συνεκτικό ιστό κατοικίας. Το γεγονός αυτό αποτελεί μοναδική ευκαιρία, ιδιαίτερα τώρα που ολοκληρώθηκε το νέο Πολιτιστικό Κέντρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης. Τοποθετημένο όπως είναι στην καρδιά του Δήμου Ταύρου, και με δηλωμένη πρόθεση να αποτελέσει ανοιχτή πόρτα για τους δημότες, θα δείξει τον δρόμο για μια άλλη σχέση πολιτιστικών επενδύσεων με δράσεις τοπικών κοινωνιών. Και μία επισήμανση. Τα πολιτιστικά κτίρια έχουν το συγκριτικό πλεονέκτημα να λειτουργούν και το βράδυ. Αρα, ο νυχτερινός φωτισμός κτιρίων και δρόμων αποκτά ξεχωριστή σημασία αν μελετηθεί με φαντασία. Δικαιούται, η Αθήνα να έχει μία οδό Πειραιώς με κτίρια ολοζώντανα τη νύχτα, φωτισμένα με τρόπο που να αναδεικνύεται η αρχιτεκτονική τους.

* Αρχιτέκτων, τ. πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Αρχιτεκτόνων (UIA).

 

Το στοίχημα της Ταινιοθήκης

• Της Μαριας Κομνηνου*, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Δεν είναι καινούργια ιστορία το άνοιγμα των πόλεων σε νέες περιοχές, στην προσπάθεια να αναζωογονηθούν παροπλισμένοι βιομηχανικοί χώροι. Στο Λονδίνο, για παράδειγμα, αυτού του είδους οι προσπάθειες συνοδεύτηκαν από ρωμαλέες πολιτικές, που συνδυάζαν παραγωγή πολιτισμού και κατανάλωση. Εμείς είμαστε χαρακτηριστικό δείγμα περιφερειακής χώρας με στοιχεία επαρχιωτισμού, με έμφαση στην κατανάλωση και στην επίδειξη εισαγωγής έργων τέχνης. Η Ταινιοθήκη, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός πρώτου ρεύματος κινηματογραφοφιλίας στη δεκαετία του ’50, ανοίγοντας ένα παράθυρο στον κόσμο, κι ενός δεύτερου, στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, καλείται να ανταποκριθεί σε τρεις βασικούς ρόλους: μουσείου, ψηφιακής βιβλιοθήκης και της καλλιέργειας μιας νέας γενιάς σινεφίλ. Η περιοχή μας προσφέρει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα. Δεν είναι καθαρά «αστική», κατεστημένη, εξαντλημένη. Ο κόσμος είναι επί το πλείστον νέοι άνθρωποι, ανοιχτοί σε πιο πειραματικά πράγματα με πιο νομαδική σκέψη. Η κατάρτιση του προγράμματος λαμβάνει σοβαρά τις ανθρωπολογικές ιδιομορφίες της περιοχής. Συνεχίζουμε τη συνεργασία μας με τη Σχολή Καλών Τεχνών, από τον πρώτο μας χρόνο στο νέο κτίριο οργανώνουμε δύο διαγωνιστικά φεστιβάλ, το ένα για γυναίκες δημιουργούς και το δεύτερο για νέους σκηνοθέτες.

* Γενική γραμματέας της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 

Συνειδητή πολιτική επιλογή

• Του Πανου Δραγωνα*, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Μετά το 2004, τον τόνο στην Αθήνα δίνει το σύγχρονο real estate. Σήμερα, δεν υπάρχει κανένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης της πόλης, πέρα βέβαια από τη συνεχή διάνοιξη νέων αυτοκινητοδρόμων και τη δημιουργία εμπορικών χώρων. Η πολιτεία απουσιάζει από τον αστικό χώρο, αφήνοντας στους ιδιώτες απόλυτη ελευθερία κινήσεων. Οι πολιτιστικές παρεμβάσεις μικρής κλίμακας είναι πολύτιμες, αλλά αποσπασματικές και αδύναμες να διαμορφώσουν τον χαρακτήρα μιας περιοχής. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει σε όλες τις περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος από την Αττική Οδό μέχρι το Φάληρο, είναι η επέλαση των χώρων μαζικής αναψυχής και κατανάλωσης. Θα ήταν λάθος να εκλάβουμε την επιλογή αυτή ως αδιαφορία της πολιτείας για τον αστικό χώρο. Πρόκειται για συνειδητή πολιτική επιλογή, η οποία βοηθάει στη βραχυπρόθεσμη, μόνον, ανάπτυξη της οικοδομικής και οικονομικής δραστηριότητας. Την ίδια στιγμή, καταδικάζει την πόλη σε ομογενοποίηση, καθώς τα τοπικά χαρακτηριστικά εξαλείφονται και οι μεγάλες ευκαιρίες -όπως η Πειραιώς, το Φάληρο, ο Ελαιώνας ή το Γουδί- σπαταλώνται. Η ταυτότητα της πόλης καθημερινά ξεθωριάζει και οι επιλογές που προσφέρει σε κατοίκους και επισκέπτες της περιορίζονται. Εάν αυτή η πορεία δεν ανακοπεί, είναι δεδομένο ότι η μελλοντική Αθήνα, κορεσμένη από την αλόγιστη εκμετάλλευση, θα έχει περιορισμένες δυνατότητες επιβίωσης στον διεθνή ανταγωνισμό των πόλεων.

* Αρχιτέκτων, επίκ. καθηγητής Παν. Πατρών.

 

Από στολίδι αρχιτεκτονικής, μπάζα για μπουλντόζες

• Πώς η διατηρητέα έπαυλη Δρακόπουλου έφθασε στα πρόθυρα κατάρρευσης
• Του Γιωργου Λιαλιου, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Δεν έχουν απομείνει πολλά σημεία αναφοράς στα Ανω Πατήσια. Με την έννοια αυτή, η είδηση της κατεδάφισης των κτιρίων της εριουργίας Δρακόπουλου προκαλεί σχεδόν ανακλαστικά τη θλίψη. Κι ας μην ήταν εύκολο να δεις τι κρυβόταν πίσω από τη δίμετρη μάντρα που τα περιέβαλλε. Η ειρωνεία είναι ότι αυτή η μάντρα διατηρήθηκε στη θέση της, προστατεύοντας τον άδειο πλέον χώρο από ανεπιθύμητες «καταλήψεις».

Το μόνο δεδομένο στην υπόθεση είναι πως οτιδήποτε γράφεται σήμερα, έρχεται πλέον εκ των υστέρων, εν είδει νεκρολογίας. Πολλά όμως αξίζει ακόμα να ειπωθούν. Οπως ο τρόπος που ένα σύνολο κτιρίων -το εργοστάσιο, τα γραφεία, το βοηθητικό κτίριο και η έπαυλη Δρακόπουλου- σταδιακά απαξιώθηκε, πώς το εργοστάσιο του 1882 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο και κατόπιν αποχαρακτηρίστηκε και αφέθηκε να καταρρεύσει. Επίσης, πώς ένα από τα ελάχιστα δείγματα εκλεκτικισμού του 19ου αιώνα στην Αθήνα, όπως η έπαυλη με τον χαρακτηριστικό εξαγωνικό πύργο, οδηγείται στην κατεδάφιση και φυσικά, τι θα χτιστεί στη θέση τους.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Η περιοχή που σήμερα γνωρίζουμε ως Πατήσια ήταν ένα τοπίο γεμάτο χωράφια με κριθάρι, αμπέλια και μερικές διάσπαρτες εξοχικές κατοικίες με κήπους. Την περιοχή διατρέχει από τα 1885 το περίφημο Θηρίο, δηλαδή το τρένο στη διαδρομή του οποίου τρέχει σήμερα ο «ηλεκτρικός».

Σε αυτή την περιοχή, στα 1882 ξεκινά τη λειτουργία του το εργοστάσιο εριουργίας της εταιρείας Σ. Βεζανής και Σελάς. Οπως μας πληροφορεί η αρχαιολόγος Ολγα Δακούρα-Βογιατζόγλου (περιοδικό Τεχνολογία, έκδοση Πολιτιστικού Ομίλου Τράπεζας Πειραιώς – Τεύχος 9, 1999, Βιομηχανική Κληρονομιά στα Βόρεια της Αθήνας) ιδρυτής της εταιρείας ήταν ο Δημήτρης Βεζάνης, τον οποίο διαδέχθηκε ο γιος του Σωτήρης. Χαρισματική προσωπικότητα, σπούδασε κλωστοϋφαντουργία και πολιτικές επιστήμες στην Ευρώπη και ήταν ένας από τους πρώτους που έθεσαν τα θέματα της οκτάωρης εργασίας, της αργίας της Κυριακής και της εισαγωγής του θεσμού των κοινωνικών ασφαλίσεων.

Η επιχείρηση πουλήθηκε το 1922 στην Ομόρρυθμη Εταιρία Κ. & Α. Δρακόπουλου, που συνέχισε τη λειτουργία του εργοστασίου με στροφή στη βαμβακουργία. Δίπλα από το εργοστάσιο ο Δρακόπουλος ανήγειρε μια έπαυλη και μερικές δεκάδες μέτρα πιο εκεί ένα βοηθητικό κτίριο σε νεοκλασικό ρυθμό, καθώς και ένα κτίριο γραφείων. Το εργοστάσιο σταμάτησε τη λειτουργία του κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’50. Ο Δρακόπουλος πέθανε το 1977 σε ηλικία 97 ετών, αφήνοντας τις μετοχές του και όλη την ακίνητη περιουσία του στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό (ΕΕΣ).

Εν τω μεταξύ τα Πατήσια έχουν ακολουθήσει την τύχη της πρωτεύουσας, γνωρίζοντας ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 ραγδαία αστικοποίηση. Οι ελεύθεροι χώροι μειώνονται συνεχώς, οι Αθηναίοι ζητούν βελτίωση των συνθηκών ζωής τους. Το 1981, στην τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου της Αθήνας από τον υπουργό ΥΧΩΠ Γεώργιο Πλυτά (ΦΕΚ 513/16.9.81) το κτήμα Δρακόπουλου χαρακτηρίζεται χώρος πρασίνου με σκοπό να προστατευθεί από την οικοδόμηση. Ενα χρόνο αργότερα τα τρία από τα τέσσερα κτίρια (έπαυλη, βοηθητικό και γραφεία) του κτήματος χαρακτηρίζονται διατηρητέα από τον υπουργό ΥΧΩΠ Αντώνη Τρίτση (ΦΕΚ 573/1.11.83). «Το πιο ενδιαφέρον από τα κτίρια είναι η έπαυλη Δρακόπουλου, αξιόλογο δείγμα εκλεκτικισμού του τέλους του 19ου αιώνα», περιγράφει στις 8 Δεκεμβρίου 1982 το Κεντρικό Συμβούλιο Χωροταξίας, στην εισήγησή του προς τον υπουργό. «Είναι κεραμοσκεπές με δίρριχτη με μεγάλες κλίσεις στέγη. Νοτιοδυτικά του κτιρίου υπάρχει εξαγωνικός πύργος και γύρω από αυτόν στεγαστός εξώστης ξύλινης κατασκευής με ξύλινο κιγκλίδωμα (…). Ενα δεύτερο ενδιαφέρον κτίριο βρίσκεται στην πλευρά της Πατησίων. Είναι νεοκλασικό με συμμετρία αξονική στις όψεις. Εχει κεραμοσκεπή που καταλήγει σε απλό γείσο και κάτω από αυτό, ανάμεσα στα ανοίγματα, φέρει διακοσμητικές σταγόνες απλής μορφής (…). Το τρίτο ενδιαφέρον κτίριο έχει την κύρια όψη στην οδό Πατησίων. Είναι διώροφο νεοκλασικό με συμμετρία αξονική. Στο μέσο της κύριας όψης φέρει αξονικό κιγκλίδωμα απλής μορφής και μαρμάρινα φουρούσια (…)».

Το 1983, ένα μήνα πριν από το ΥΧΩΠ, το υπουργείο Πολιτισμού (επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη) χαρακτηρίζει και αυτό «έργο τέχνης» την έπαυλη Δρακόπουλου και «τόπο ιστορικής σπουδαιότητας» τον περιβάλλοντα στην έπαυλη χώρο, με όλα τα κτίσματα που βρίσκονται σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένου και του εργοστασίου (ΦΕΚ 621/Β/27.10.1983) που εξαιρέθηκε από το ΥΧΩΠ.

• Ο αποχαρακτηρισμός

Οι κάτοικοι όμως πιέζουν για ελεύθερους χώρους. Επί δημαρχίας Αθηναίων Μιλτιάδη Εβερτ, συνεργεία του δήμου γκρεμίζουν τη μάντρα που περιέβαλλε το κτήμα και μετατρέπουν τον χώρο που περιβάλλει την έπαυλη σε πλατεία. Η πλατεία αυτή γρήγορα γίνεται μέρος της ζωής των κατοίκων των Πατησίων. Ο Ερυθρός Σταυρός διαβλέπει τις κινήσεις του δήμου και προτείνει ανταλλαγή της έπαυλης Δρακόπουλου με ακίνητο του δήμου στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, αλλά η ανταλλαγή ουδέποτε υλοποιείται. Στη συνέχεια ζητά τον αποχαρακτηρισμό των κτιρίων της εριουργίας από το υπουργείο Πολιτισμού και το αίτημά του γίνεται δεκτό το 1991 από την τότε αναπληρωτή υπουργό Αννα Ψαρούδα – Μπενάκη (ΦΕΚ 282/Β/3.5.1991): «Αποχαρακτηρίζουμε τα κτίρια που περικλείονται από τις οδούς Πατησίων, πάρκο (προς έπαυλη) Ηρακλείου και την πίσω πλευρά των κτιρίων της οδού Λασκαράτου, διότι τα κτίρια αυτά έχουν υποστεί μεγάλες αλλοιώσεις, έχουν στατικά προβλήματα και δεν είναι μοναδικά, επειδή υπάρχουν πολύ πιο αξιόλογα μορφολογικά παραδείγματα βιομηχανικών κτιρίων στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών – Πειραιώς», αναφέρει η απόφαση. Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 2003 επί δημαρχίας Ντόρας Μπακογιάννη τροποποιείται το ρυμοτομικό αίροντας τον χαρακτηρισμό του χώρου του εργοστασίου ως χώρου πρασίνου.

Τα χρόνια περνούν. Από το 1995 έως το 1998 εγκαθίσταται στη βίλα Δρακόπουλου κέντρο για την υποστήριξη ασθενών με AIDS. Κατόπιν η βίλα εγκαταλείπεται και σταδιακά λεηλατείται, απογυμνώνεται από όλα τα αρχιτεκτονικά της στολίδια. Την ίδια απαξίωση συναντούν και τα υπόλοιπα κτίρια του κτήματος. Τον Νοέμβριο του 2007 ξεσπά φωτιά στη βίλα Δρακόπουλου, αφήνοντάς την σχεδόν ετοιμόρροπη. Ο Ερυθρός Σταυρός δεν κάνει απολύτως τίποτα για την προστασία των κτιρίων, διατηρητέων και μη. Αντίθετα ζητά και πάλι την κατεδάφιση του εργοστασίου για να εκμεταλλευτεί τον χώρο, αναζητώντας συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων. Οπως υποστηρίζει, έχει άμεση ανάγκη εξεύρεσης πόρων.

Το 2006 η Επιτροπή Αρχιτεκτονικού Ελέγχου καλείται να γνωμοδοτήσει. «Η ΕΠΑΕ δεν συμφωνεί για την κατεδάφιση των κτισμάτων λόγω της ειδικής χρήσης τους (εργοστάσιο), του μεγέθους του κεντρικού κτιρίου και των μορφολογικών τους στοιχείων και λόγω της γειτνίασής τους με διατηρητέα κτίρια του οικοδομικού τετραγώνου». Η υπόθεση δεν προχωρά, όμως ο Ερυθρός Σταυρός επανέρχεται το 2009 ζητώντας και πάλι την κατεδάφιση. Ο Δήμος Αθηναίων αγνοεί (όπως άλλωστε έχει το δικαίωμα) την ΕΠΑΕ και μέσα στον Αύγουστο, την ώρα που η πόλη έχει αδειάσει, ανακοινώνει τη σύναψη μνημονίου συνεργασίας με τον Ερυθρό Σταυρό για την αξιοποίηση του οικοπέδου και εκδίδει απόφαση κατεδάφισης. Οι κάτοικοι της περιοχής, που επί χρόνια αγωνίζονταν υπέρ του πάρκου και ενάντια στην απαξίωση των κτιρίων από περιθωριακά στοιχεία, βλέπουν με αμηχανία τις μπουλντόζες να μπαίνουν ταχύτατα και να «ξυρίζουν» μέσα σε λίγες ημέρες τον χώρο, διατηρώντας μόνο τη μάντρα. Το εργοστάσιο του 1882 είναι πλέον παρελθόν.

• Η επόμενη ημέρα

Τι θα σημάνει η επόμενη ημέρα στο κτήμα Δρακόπουλου; Κατ’ αρχάς, η έπαυλη Δρακόπουλου, τελευταίο τοπόσημο της περιοχής, θα πρέπει πιθανότατα να κατεδαφιστεί εξαιτίας της άθλιας στατικής της κατάστασης. Οντας διατηρητέα, στη θέση της θα πρέπει υποχρεωτικά να χτιστεί κτίριο με τα ίδια εξωτερικά χαρακτηριστικά. Αν, βέβαια, χτιστεί κάτι. Πρόθεση του ιδιοκτήτη του χώρου είναι να τον δώσει αντιπαροχή, προκειμένου να χτιστούν δύο κτίρια, συνολικά 9.000 τ.μ., για γραφεία, καταστήματα και ένα δημοτικό θέατρο.

Τι χρειάζονται τελικά περισσότερο τα Ανω Πατήσια (το πράσινο, τα γραφεία ή το δημοτικό θέατρο;) και με ποια κριτήρια ορίζεται; Ποιο είναι το νόημα των πλαισίων προστασίας, όταν αυτά αίρονται κατά περίπτωση; Ή όταν το προστατευόμενο αντικείμενο αφήνεται στην τύχη του; Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι εύκολο να απαντηθούν. Οι μόνοι που δεν έχουν λόγο τελικά είναι οι περίοικοι, αυτοί που επί μισόν αιώνα ζούσαν δίπλα σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο και τώρα θα ζήσουν με τις συνέπειες των επιλογών του Ερυθρού Σταυρού και του Δήμου Αθηναίων.

• Τι θα χτιστεί στο οικόπεδο

Τι θα χτιστεί στη θέση του εργοστασίου Δρακόπουλου; Ο πρόεδρος (από το 1987) του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κ. Ανδρέας Μαρτίνης εξηγεί στην «Κ» τα σχέδια του ιδρύματος: «Είχαμε δίλημμα, αν θα πωλούσαμε τον χώρο ή θα τον αξιοποιούσαμε. Υπήρξαν κάποια αρχικά σχέδια για τη δημιουργία ενός μοντέρνου πολιτιστικού χώρου στο πρότυπο της Αθηναΐδας, αλλά εκτιμήθηκε ότι θα κόστιζε 34 εκατ. ευρώ και δεν βρέθηκε επενδυτής. Τελικά επιλέξαμε τη λύση της αντιπαροχής: να χτιστούν δύο κτίρια, 4.000 τ.μ. για τον Ερυθρό Σταυρό και τον Δήμο Αθηναίων και 5.000 τ.μ. για τον κατασκευαστή. Στο πρώτο, θα κατασκευαστεί 1.000 τ.μ. δημοτικού θεάτρου με πάρκινγκ 300 θέσεων κι 3.000 τ.μ. γραφείων για τη μεταστέγαση όλων των υπηρεσιών του Ερυθρού Σταυρού.

Ο ιδιώτης δεν θα πρέπει να κάνει εμπορικό κέντρο, αλλά μαγαζιά στο ισόγειο και από επάνω κατοικίες ή γραφεία. Εχουμε ήδη κάνει επαφές με επιλεγμένους μεγάλους κατασκευαστές. Η λύση της επέκτασης των υπογείων χώρων στάθμευσης κάτω από την υπόλοιπη πλατεία εγκαταλείφθηκε, παρότι η περιοχή έχει μεγάλο πρόβλημα στάθμευσης, επειδή εκτιμήθηκε ότι θα συναντούσε αντιδράσεις».

 

Αρχαία μνημεία σε αστικό περιβάλλον

• Η αποκάλυψη, η συντήρηση, η προστασία και η διάσωσή τους, καθώς και η ανάδειξη των αξιών που αυτά ενσωματώνουν
• Του Χρ. Γ. Ντουμα*, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Σχεδόν όλες οι πόλεις της σύγχρονης Ελλάδας βρίσκονται επάνω στα ερείπια αρχαίων πόλεων. Ωστόσο, όσο πολύτιμα κι αν είναι τα ερείπια αυτά ως ιστορικές μαρτυρίες, δεν παύουν να αποτελούν εμπόδιο στον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη των σημερινών πόλεων που ώς τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διατηρούσαν την ανθρώπινη κλίμακά τους με χαμηλές οικοδομές που σπάνια ξεπερνούσαν τους τρεις ορόφους σε ύψος. Η αστυφιλία, την οποία επέσπευσαν με βίαιο τρόπο οι εμφύλιοι διωγμοί -ήταν ευκολότερο σ’ έναν καταδιωκόμενο να κρυφτεί σε μια μεγάλη πόλη παρά στο χωριό του- οδήγησε σε έναν άνευ προηγουμένου οικοδομικό οργασμό. Στη μεγάλη ζήτηση στέγης ή απόκριση ήταν πολυώροφες πολυκατοικίες. Για την ανέγερση πολυκατοικιών όμως, εκτός του ότι συχνά κατεδαφίζονταν αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα, χρειάζονταν και εκσκαφές σε μεγάλο βάθος για ισχυρά θεμέλια και για τη δημιουργία υπόγειων βοηθητικών χώρων. Ετσι, αρχαία ερείπια που βρίσκονταν κάτω από πόλεις με μεγάλο ιστορικό παρελθόν διέτρεχαν τον κίνδυνο καταστροφής.

• Υποχρέωση του Κράτους

Σύμφωνα με συνταγματική επιταγή, η αποκάλυψη, η συντήρηση και η προστασία των μνημείων, καθώς και η ανάδειξη των αξιών που αυτά ενσωματώνουν, αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση του Κράτους. Αυτό, λοιπόν, όφειλε να μεριμνήσει για την διάσωση και την προστασία των αρχαιοτήτων που βρίσκονταν μέσα στα οικόπεδα. Η απαλλοτρίωση γενικώς όλων αυτών των οικοπέδων ούτε εφικτή ήταν με τις υφιστάμενες οικονομικές δυνατότητες ούτε αναγκαία, αφού αφ’ ενός δεν θα εξυπηρετούσε πραγματικά τα μνημεία και αφ’ ετέρου θα δημιουργούσε ανυπέρβλητα κοινωνικά προβλήματα με το ξεσπίτωμα χιλιάδων οικογενειών. Στην ηγεσία της όντως ολιγάνθρωπης, στη δεκαετία του 1950, Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (μετά βίας ο αριθμός των αρχαιολόγων έφτανε τους τριάντα) έτυχε να βρίσκονται κορυφαίοι επιστήμονες με διεθνές κύρος, όπως ο Χρήστος και η Σέμνη Καρούζου, ο Γιάννης Κοντής, ο Γιάννης Μηλιάδης, ο Γιάννης Παπαδημητρίου, ο Νικόλαος Πλάτων, ο Μανόλης Χατζηδάκις, οι οποίοι, πέρα από την αφοσίωση στα μνημεία και την αγάπη στην επιστήμη τους, είχαν και αυξημένες κοινωνικές ευαισθησίες.

Η ανάγκη διάσωσης και προστασίας των μνημείων απορρέει από τις αξίες που το καθένα τους ενσωματώνει: επιστημονική/ιστορική, εκπαιδευτική, αισθητική και κοινωνική.

Με κριτήριο, λοιπόν, αυτές τις αξίες, ιεραρχήθηκαν τα μνημεία που έρχονταν στο φως με τις σωστικές λεγόμενες ανασκαφές σε αστικά οικόπεδα. Ετσι, μνημεία που ενσωμάτωναν όλες τις αξίες μαζί είχαν απόλυτη προτεραιότητα διάσωσης και η προσφορότερη λύση ήταν η απαλλοτρίωση του αντίστοιχου οικοπέδου. Με τον τρόπο αυτόν, μνημεία που ανήκαν σε αρχαία δημόσια κτίρια (π.χ. ναοί, στοές, τείχη, κρήνες κ.λπ.) διατηρήθηκαν στο ύπαιθρο, ώστε μαζί με την αξία τους ως ιστορικές μαρτυρίες να αναδειχθεί και ο ρόλος τους ως μέσα απόκτησης ειδικών γνώσεων για την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία, την αρχαία τεχνολογία κ.λπ. (εκπαιδευτική αξία). Ταυτόχρονα, η πόλη στην οποία βρίσκονται αποκτούσε τη δυνατότητα ανάδειξης της κοινωνικής αξίας των μνημείων με την οργάνωσή τους σε χώρους, όπου θα συνδυάζονταν η αναψυχή με την μόρφωση του ευρύτερου κοινού. Η αρχαία αγορά της Θεσσαλονίκης, η Αχαρνική Πύλη με τους αρχαίους κεραμικούς κλιβάνους της οδού Αιόλου στην Αθήνα, το Αρχαίο Θέατρο στη Λάρισα, το Ιερό του Ηλίου και η μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική στη Ρόδο, αποτελούν μερικά παραδείγματα μνημείων αυτής της κατηγορίας.

• Σε υπόγεια οικοδομών

Για μνημεία που ενσωματώνουν τις δύο μόνο κύριες αξίες, την επιστημονική και την εκπαιδευτική, επελέγη η διατήρησή τους στο υπόγειο της ανεγειρόμενης οικοδομής. Η απαλλοτρίωση του υπογείου, μαζί με τη διάσωση των αντίστοιχων μνημείων, εξασφάλισε και την πρόσβαση σ’ αυτά για μελέτη από τους ειδικούς. Ετσι, τμήματα του αρχαίου τείχους των Αθηνών βρίσκονται κάτω από το μέγαρο της οδού Μητροπόλεως 15, όπου μέχρι πρόσφατα στεγαζόταν το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, καθώς και δίπλα στον υπόγειο σταθμό αυτοκινήτων της Πλατείας Κλαυθμώνος. Ομοίως αξιόλογα τμήματα του τείχους, του επιβλητικού αποχετευτικού συστήματος, μοναδικά αρχαία εργαστήρια χαλκοπλαστικής στην πόλη της αρχαίας Ρόδου, καθώς και πολλά άλλα παρόμοια μνημεία σε διάφορες πόλεις της χώρας διατηρήθηκαν σε υπόγεια σύγχρονων οικοδομών. Η τακτική της διατήρησης μνημείων με κατάχωση εφαρμόστηκε στις περιπτώσεις που απ’ όλες τις αξίες διασώζεται μόνο η επιστημονική. Με την υποχρέωση του οικοπεδούχου να μη δημιουργήσει υπόγειο κάτω από τη στάθμη των αρχαίων λειψάνων, τα αρχαία σώζονται, η πολιτεία δεν επιβαρύνεται με το κόστος απαλλοτριώσεων, ενώ παράλληλα μειώνεται και η βλάβη των συμφερόντων του πολίτη. Τέλος, η καταστροφή επιτρέπεται στις περιπτώσεις, όπου η διατήρηση των αρχαίων καταλοίπων είναι τέτοια, ώστε αυτά δεν ενσωματώνουν καμιά από τις παραπάνω αξίες. Είναι αυτονόητο ότι σε όλες τις περιπτώσεις έχει προηγηθεί πλήρης τεκμηρίωση των μνημείων τόσο με λεκτική περιγραφή όσο και με σχεδίαση, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση ή με ό,τι άλλο μέσο παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία.

Είναι γεγονός ότι οι περισσότερες αξίες των μνημείων με την παραπάνω διαδικασία αναδείχθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ωστόσο, η αξία που εξακολουθεί να είναι υποβαθμισμένη και που, ωστόσο, δεν αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα και ευθύνη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, είναι η κοινωνική αξία.

Ακόμη και στις περιπτώσεις οργανωμένων και επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων, μόνο η χειρότερη πλευρά της κοινωνικής αξίας έχει αναδειχθεί: η οικονομική εκμετάλλευση. Αντίθετα, η ψυχαγωγική/παιδευτική αξία, που με την ανάδειξή της θα μπορούσε να καλλιεργήσει αγάπη και σεβασμό προς τα μνημεία, έχει εντελώς παραμεληθεί. Ενα μεγάλο ποσοστό ευθύνης για την παραμέληση αυτή αναλογεί στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για έλλειψη πρωτοβουλίας και ενδιαφέροντος. Με την ειλικρινή συνεργασία Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία που βρίσκονται σε αστικό περιβάλλον λειτουργώντας καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας μπορούν να μετατραπούν σε χώρους αναψυχής και διαλογισμού για τους περιοίκους. Εφοδιασμένοι με ειδική κάρτα ελευθέρας εισόδου, οι πολίτες αυτοί θα μπορούσαν να αισθάνονται ότι έχουν μερίδιο στο κομμάτι αυτό της πόλης τους και να νοιάζονται για την ασφάλεια και την προστασία του.

Σ’ ένα τέτοιο πρόγραμμα, η συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μπορεί να συνίσταται στην συμμετοχή στο κόστος, προκειμένου η Αρχαιολογική Υπηρεσία να προσλάβει το επί πλέον αναγκαίο προσωπικό και να το εκπαιδεύσει ανάλογα. Σε άλλες περιπτώσεις θα μπορούσαν να διαμορφωθούν χώροι, στους οποίους παιδιά μικρών ηλικιών θα μπορούσαν να μορφώνονται παίζοντας. Για παράδειγμα, η παρουσία των αρχαίων κλιβάνων δίπλα στην Αχαρνική Πύλη δίνει την ευκαιρία οργάνωσης εργαστηρίων αγγειοπλαστικής όμοιων με τα αρχαία, όπου μικρά παιδιά θα μπορούσαν να διδάσκονται τον τρόπο κατεργασίας του πηλού σύμφωνα με τα αρχαία πρότυπα.

Με τέτοια προγράμματα και οργάνωση των μνημείων σε αστικό περιβάλλον και οι πόλεις μπορούν να γίνουν πιο φιλικές στους πολίτες τους αλλά και αυτοί πιο φιλικοί προς τα μνημεία.

• * Ο κ. Χρ. Γ. Ντούμας είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.