Τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας

• Της ΕΛΕΝΑΣ ΑΚΡΙΤΑ

• ΤΑ ΝΕΑ: 23 Οκτωβρίου 2010

ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΡΑ, όταν περνάω από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στο ύψος του γηπέδου, το µάτι µου καρφώνεται στο συγκρότηµα των παλιών προσφυγικών πολυκατοικιών.

Σουρεαλιστικός ο συνδυασµός: το γήπεδο του Παναθηναϊκού, τα υπερµεγέθη κουτιά της δεκαετίας του ‘60 και τα προσφυγικά παραπήγµατα. Σουρεαλισµός – χωρίς τη µαγεία ενός De Chirico, ενός Μagritte, ενός Εrnst ή ενός Μan Ray! Σουρεαλισµός χωρίς παλέτα, µόνο µε µπετόν!

Κάτι έχει και µε µαγεύει αυτή η στραπατσαρισµένη, αλλά πάντα όρθια και περήφανη εικόνα. Ισως η µικρασιατική καταγωγή µου µιλάει µέσα µου, εκείνη τη στιγµή. Νιώθω την ανάγκη να τρυπώσω µέσα σε αυτά τα ρηµαγµένα σπίτια µε τους πολύχρωµους µπερντέδες… Επιχειρώ ένα νοερό ταξίδι στον χρόνο και τα χρόνια. Προσπαθώ να παρεισφρήσω στην αρχοντιά πίσω από την ανέχεια. Να δω το φθαρµένο, κιτρινισµένο τραπεζοµάντιλο, κεντηµένο µε µεράκι και µεταξωτή κλωστή… Το περίτεχνο ασηµικό, που ίσως ήταν το τελευταίο που διασώθηκε… Τις νοικοκυρές να µαγειρεύουν, µε ευτελή υλικά, τις πολίτικες συνταγές τους… Προσπαθώ να δω τον αγώνα ενός λαού, που στην Τουρκία αποκαλούσαν «Ελληνες» και στην Ελλάδα «Τούρκους»…

ΠΕΡΙΠΟΥ ΠΡΙΝ από έναν χρόνο, η Πολιτεία κήρυξε τα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας διατηρητέο µνηµείο. Οχι για την αρχιτεκτονική τους αξία, αλλά για την ιστορική τους µνήµη (παρόµοιο σκεπτικό θα έπρεπε να έχει υπάρξει και για το κτίριο της Κολούµπια, αλλά δεν µας… έκατσε). Ο συνοικισµός αυτός µες στην καρδιά της Αθήνας κτίστηκε ανάµεσα στη διετία 1933-1935. Κτίστηκαν 228 διαµερίσµατα των 50 τ.µ. το καθένα (σήµερα κατοικούνται ακόµα τα 90 από αυτά). Σκοπός ήταν να στεγαστούν εκεί µερικοί από τους µυριάδες πρόσφυγες που κατέκλυζαν τότε το λεκανοπέδιο της Αττικής.

Αντιγράφω από το ιστολόγιο «Η Αθήνα πίσω απ’ τη βιτρίνα»:

«Ενας εξώστης και παραδοσιακά παραθυρόφυλλα σε κάθε διαµέρισµα, άνοιγαν την εικόνα των ενοίκων τους στην καθηµερινότητα κι έκλειναν µέσα τους καθηµερινές ιστορίες. Στις πλακόστρωτες επίπεδες στέγες τους φιλοξενούνταν τα πλυσταριά µε τις νοικοκυρές να απλώνουν µε σειρά προτεραιότητας την µπουγάδα τους στα τεντωµένα σκοινιά.

Κάθε πολυκατοικία ένας µικρόκοσµος µε χιλιάδες ιστορίες ανθρώπων που προσπαθούσαν να ορθοποδήσουν σε µια νέα πατρίδα. Σου µεταφέρουν ακόµα τις εικόνες µιας πόλης που χάθηκε. Απ’ τη µια τα σηµάδια από τις οβίδες των γερµανικών βοµβαρδισµών πάνω τους. Κι απ’ την άλλη, οι φωνές των παιδιών που από τις ταράτσες τους προσπαθούσαν να δουν τον Παναθηναϊκό να βάζει γκολ στο απέναντι γήπεδο!».

ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ του ’60 το κράτος είχε βαλθεί να γκρεµίσει αυτήν την ιστορική «συστάδα». Δεν κολλούσε, βλέπετε, αισθητικά µε την αστυφιλία, την άνοδο της µεσοαστικής τάξης, τη µετοίκηση των γηγενών από τα σπίτια µε τις αυλές στα τότε µοδάτα διαµερίσµατα. Οµως δεν τα κατάφεραν… Μέχρι σήµερα… Πώς γίνεται µια τοποθεσία να σου ξυπνάει µνήµες που ΔΕΝ έχεις; Πώς γίνεται να σου προκαλεί συγκίνηση για εµπειρίες που ΔΕΝ έζησες; Κι απ’ την άλλη µεριά, πώς να µη νιώσεις το απόλυτο δέος αν – παρκάροντας κάπου – πλησιάσεις και δεις ότι τα προσφυγικά έχουν ακόµα πάνω τους τις λαβωµατιές από τις σφαίρες των Δεκεµβριανών;

ΞΕΡΟΥΜΕ ΠΟΙΟ είναι το παρελθόν, ξέρουµε ποιο το παρόν. Δεν ξέρουµε το µέλλον… Τι σκέφτονται να κάνουν οι ιθύνοντες γι’ αυτό το ιστορικό µνηµείο; Να το αφήσουν να σαπίζει, φθαρµένο, διαλυµένο, µε τους γύψους να κρέµονται, µε τους θρυµµατισµένους σοβάδες, µε το χρώµα που χάθηκε για πάντα;

Μήπως – αφού βρεθεί στεγαστική λύση για τις 80 οικογένειες που µένουν ακόµα εκεί – θα έπρεπε να στεγαστεί ένα Μουσείο Μνήµης της Προσφυγιάς; Μήπως θα έπρεπε κάποτε να συγκεντρωθεί ένα υλικό, που να «θυµάται» και να «θυµίζει»;

Μήπως κάποτε πρέπει να κατατεθούν σοβαρά πλέον τα τεκµήρια της λεβεντιάς και της αρχοντιάς ενός λαού; Που στην Τουρκία τους αποκαλούσαν «Ελληνες» και στην Ελλάδα «Τούρκους»;

Μέχρι να συµβεί, αν ποτέ συµβεί, όταν «περνάτε» µην προσπερνάτε. Αφιερώστε ένα λεπτό της ζωής σας σε έναν λαό που γονάτισε αλλά δεν λύγισε! Και συνεχίστε µετά τον δρόµο σας… από την Αλεξάνδρας προς Πατησίων….

 

Εχει μέλλον ο πολιτισμός στην Πειραιώς;

• Η πρωτεύουσα ενισχύεται με τρία νέα κτίρια και στα πέριξ συνεχίζουν να ανθούν το εμπόριο και η βιομηχανία της νύχτας
• Του Δημητρη Ρηγοπουλου, Η Καθημερινή, 27/09/2009

Ο χειμώνας που έρχεται πρόκειται να ενισχύσει τις πολιτιστικές υποδομές της πρωτεύουσας με τρία νέα κτίρια, συγκεντρωμένα όλα στην «κάτω-από-την-Ομόνοια» Αθήνα, κατά μήκος ή στα πέριξ της οδού Πειραιώς. Αμέσως μετά τις εκλογές, εγκαινιάζεται η νέα στέγη της Ταινιοθήκης της Ελλάδος στην Ιερά Οδό. Για τα τέλη Νοεμβρίου προγραμματίζεται το επίσημο αίνιγμα του Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης» στον Ταύρο ενώ μέσα στο 2010 θα είναι έτοιμη η ολοκαίνουργια έδρα της Δημοτικής Πινακοθήκης στο ανακαινισμένο κέλυφος του παλιού Μεταξουργείου στην πλατεία Αυδή.

Στις μεγάλες πόλεις, χειρονομίες αυτής της κλίμακας έχουν τη δύναμη να προκαλούν τους δικούς τους παφλασμούς, ευεργετικούς συνήθως για τον δρόμο, την «ευρύτερη» γειτονιά. Πόσω μάλλον που στην περίπτωσή μας η χωροταξική και χρονική σύμπτωση αναβιώνει παλιές ελπίδες. Ελπίδες που μας πάνε πίσω στις αρχές της δεκαετίας του ’90 όταν η ανακατασκευή του εργοστασίου του φωταερίου στο Γκάζι εγκαινίασε μια ολόκληρη φιλολογία για το μέλλον της Πειραιώς και το αρχιτεκτονικό της δυναμικό. Τα παλιά εργοστάσια θα μπορούσαν να μεταμορφωθούν από εγκαταλελειμμένα κουφάρια σε κυψέλες νεανικής/εναλλακτικής/πειραματικής έκφρασης.

• Η εικόνα παραμένει

Λίγα χρόνια μετά, η βασική εικόνα δεν έχει αλλάξει. Με εξαίρεση την τομή του Μουσείου Μπενάκη, το πολιτιστικό πάρκο του Ιδρύματος Μείζονος Πολιτισμού και τις θερινές «παρεμβολές» του Φεστιβάλ Aθηνών στο «260», η Πειραιώς πήρε τον γνωστό δρόμο. Μια νέα πιάτσα της νυχτερινής Αθήνας με ελάχιστο «πολιτισμό», κι αυτός κρυμμένος σε κάποια παρακείμενα σοκάκια της συμφοράς. Τα βράδια η Πειραιώς και η Ιερά Οδός, βασίλισσες της νύχτας, παραδίδονται στην αγκαλιά της Μέσης Ανατολής σ’ ένα ξέφρενο αλαλούμ με κέντρα-υπερπαραγωγές, επιγραφές που βγάζουν μάτι, σπασμένα πεζοδρόμια, λακκούβες, παρκαδόρους, απελπισμένους οδηγούς και μπράβους.

• «Υπερ-συγκρότημα»

Και δίπλα σε όσα ήδη γνωρίζαμε προσθέστε ένα «υπερ-συγκρότημα» πίσω από το υπό κατασκευή πάρκινγκ στη συμβολή της Πειραιώς με την Ιερά Οδό. Υψώθηκε σε χρόνο ρεκόρ, ο όγκος του κυριαρχεί στο Γκάζι και, σύμφωνα με πληροφορίες, θα έχει μεικτή χρήση, χώρους γραφείων και διασκέδασης. Συνέβη, λοιπόν, το ακριβώς αντίθετο. Την «εναλλακτική» Πειραιώς ορίζουν σήμερα τα ξενυχτάδικα και οι φυλές τους, τουλάχιστον στο «φιλέτο» της, με όριο τον κόμβο της Χαμοστέρνας. Από εκεί και πέρα τα ηνία παίρνει το εμπόριο και οι υποσχέσεις για μια νέα Κηφισίας, δύο βήματα από την Ομόνοια.

Λιγότερη προστυχιά, χωρίς αμφιβολία, αλλά κι εδώ όλα αφημένα στις δυνάμεις του τυχαίου. Με ένα τέτοιο φόντο πόσα περιθώρια υπάρχουν για να επιζήσουν δημιουργικά και να συγκροτήσουν ένα αξιόπιστο αντίβαρο πολιτιστικές υποδομές σαν κι αυτές που προετοιμάζονται για τον φετινό χειμώνα; Αλήθεια, υπάρχει χώρος;

• Το Ιδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη

Στη σκιά άλλων πιο προβεβλημένων project, το κτίριο του Ιδρύματος Μιχάλη Κακογιάννη έγινε πραγματικότητα, σιωπηρά, χωρίς πολύ θόρυβο για το τι είναι και τι ακριβώς θέλει να κάνει. Βρίσκεται πάνω στην οδό Πειραιώς, λίγο μετά τον κόμβο της Χαμοστέρνας, στο δεξί σας χέρι με πορεία προς τον Πειραιά. Η αγορά του οικοπέδου και οι προκαταρκτικές εργασίες χρηματοδοτήθηκαν από τον ίδιο τον Μιχάλη Κακογιάννη. Στην κατασκευή του (με βάση σχέδια του αρχιτεκτονικού γραφείου Σγούτα) συνεισέφεραν εθνικοί και κοινοτικοί πόρο, αλλά η λειτουργία του θα υποστηριχθεί αποκλειστικά με χρήματα του ιδρυτή του και άλλων ιδιωτών. Η συγκυρία της οικονομικής κρίσης δεν βοηθάει, αλλά αυτό δεν αλλάζει τη φιλοσοφία των ανθρώπων του Ιδρύματος που είναι υποχρεωμένοι να «κυνηγήσουν» χορηγίες και δωρεές. Μια πρώτη γνωριμία με τον χώρο θα γίνει κατά τη διάρκεια του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου τον Οκτώβριο, ενώ τα επίσημα εγκαίνια προγραμματίζονται για το τέλος Νοεμβρίου. Το νέο κτίριο διαθέτει μια αίθουσα προβολών 120 θέσεων που θα φιλοξενεί και ταινίες πρώτης προβολής σινεφίλ περιεχομένου Την κατάρτιση του καλλιτεχνικού προγράμματος έχει αναλάβει ο ίδιος ο Ελληνοκύπριος δημιουργός, υποστηριζόμενος από ομάδα συνεργατών. Ως προς την ταυτότητα του χώρου, οι προθέσεις είναι φιλόδοξες. Πληροφορίες θέλουν το Ιδρυμα να πλησιάζει τις άστεγες κοινότητες του σύγχρονου χορού και να έχει ανοίξει ένα πολλά υποσχόμενο κανάλι επικοινωνίας. Το θέατρο και το σινεμά, τομείς με τους οποίους έχει ταυτιστεί ο Μιχάλης Κακογιάννης, θα έχουν επίσης τη θέση τους ενώ ισχυρή θα είναι και η εκπαιδευτική διάσταση του όλου εγχειρήματος με σεμινάρια, συμπράξεις, συμπαραγωγές.