Ιστορίες βίας και λογοκρισίας

• Του ∆ηµήτρη Ν. Μανιάτη

• ΤΑ ΝΕΑ: Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2010

• Τέσσερις πνευµατικοί άνθρωποι που _ οι ίδιοι ή τα έργα τους _ έγιναν στόχος βίαιων επιθέσεων µιλούν, θυµούνται και προσπαθούν να ερµηνεύσουν τα διαρκώς αυξανόµενα κρούσµατα βίας κατά του πνεύµατος και της τέχνης

Η παρουσίαση του µυθιστορήµατος «Κόκκινο στην Πράσινη Γραµµή» του Βασίλη Γκουρογιάννη αρχίζει στη Στοά του Βιβλίου στις 19 Νοεµβρίου 2009. Και όµως δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Ενα ετερόκλητο πλήθος κύπριων φοιτητών, µελών της οµάδας Αυτόνοµοι, βετεράνων (και µη) της ΕΛ∆ΥΚ εισβάλλει στην αίθουσα, απλώνει πανό και περικυκλώνει τον συγγραφέα αποκαλώντας τον «προδότη» και «πράκτορα». Aιτία είναι η τόλµη του Γκουρογιάννη να µιλήσει για τη φρίκη του πολέµου και από τις δύο πλευρές. Η υπόθεση του µυθιστορήµατος αφορά µια οµάδα βετεράνων του πολέµου στην Κύπρο το 1974 κατά την εισβολή του Αττίλα, οι οποίοι επιστρέφουν στα πεδία των µαχών τρεις δεκαετίες αργότερα. Στα φυλλάδια οι εισβολείς αναφέρουν ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει τους έλληνες πολεµιστές σαν «πρεζάκηδες και εγκληµατίες ίδιους µε τους Τούρκους».

Τα παραπάνω είναι µόνο µία εκδοχή συλλογικής βίας εναντίον ανθρώπων του πνεύµατος και πνευµατικών έργων. Οι περιπτώσεις – τα τελευταία χρόνια –είναι πολλές και οι οµάδες που κάθε φορά επιτίθενται όλων των αποχρώσεων (αντιεξουσιαστές, εθνικιστές). Η ιστορία της εικαστικού, σκηνοθέτιδος και πανεπιστηµιακού Εύας Στεφανή είναι πολύ διαφορετική. Τον Μάιο του 2007 ύστερα από ανώνυµη καταγγελία για προσβολή της δηµοσίας αιδούς και των εθνικών συµβόλων η Αστυνοµία εισβάλλει στις εγκαταστάσεις της HELEXPO, στον χώρο όπου φιλοξενείται η διοργάνωση ArtAthina, και αφαιρεί βίαια έργο τέχνης της καλλιτέχνιδος. Την οργή πυροδότησαν τα 40 δευτερόλεπτα του βίντεο της Εύας Στεφανή, στοοποίο διακρίνεται µέσα από κλειδαρότρυπα το αιδοίο µιας γυναί κας και ακούγονται τα πρώτα µουσικά µέτρα του εθνικού ύµνου. Η αντίδραση από τονκαλλιτεχνικό – και όχι µόνο – κόσµοήταν άµεση. Πολλοί καλλιτέχνες κατέβασαν τα έργα τους από την ArtAthina αναρτώντας µηνύµατα κατά της λογοκρισίας, ενώ τον επόµενο µήνα οργανώθηκε αντι-έκθεση στο Μεταξουργείο ως διαµαρτυρία για όσα συνέβησαν στην ArtAthina.

Ο καθηγητής ΓιάννηςΠανούσης τραυµατίστηκε από αντιεξουσιαστές κουκουλοφόρους που του επιτέθηκαν, ενώ µιλούσε από το βήµα εκδήλωσης του Πανεπιστηµίου Αθηνών για τους αποφυλακισµένους. Το ατυχές περιστατικό συνέβη στο πλαίσιο µιας γενικότερης διαµαρτυρίας για το επιστηµονικό συνέδριο που διεξαγόταν εκεί, κατά την οποία,εκτός από προπηλακισµούς παρευρισκοµένων, προκλήθηκανφθορές και εκτεταµένες ζηµιές στον ευρύτερο χώρο.

Τέλος, ο συγγραφέας Μισέλ Φάις είχε την εµπειρία να µπει στο στόχαστρο αντιεξουσιαστικών οµάδων για το θεατρικό του «Το κίτρινο σκυλί», επηρεασµένο από τη δολοφονική επίθεση εναντίον της µετανάστριας Κωνσταντίνας Κούνεβα. Αντί για 12 ηµέρες, η παράσταση κατάφερε να ανέβει µόλις τρεις.

Οι βιωµατικές καταθέσεις και των τεσσάρων ζωντάνεψαν το Σάββατο σε ηµερίδα της ΕΣΗΕΑ και το θέµα «Πνευµατικός κόσµος και βία» τέθηκε επί τάπητος.

Τα περιστατικά τα τελευταία χρόνια είναι πολλά και οι οµάδες που κάθε φορά επιτίθενται όλων των αποχρώσεων (αντιεξουσιαστές, εθνικιστές)

• «Αισθανόµουν την ασπίδα του έργου µου»

Το περιστατικό εισβολής στην παρουσίαση του βιβλίου µου στη Στοά του Βιβλίου έγινε από ανεγκέφαλους, παραπλανηµένους που δεν διάβασαν το βιβλίο. Από φανατισµένους που δεν δέχονται την ιστορική πραγµατικότητα και πως ο πόλεµος είναι πόλεµος. Οταν εισέβαλαν και φώναζαν, αισθάνθηκα πως ήµουν τριγυρισµένος από θίασο καρναβαλιού – κατά βάθος το διασκέδαζα και δεν αισθάνθηκα κανένα φόβο. Αν είσαι πνευµατικός άνθρωπος, θα υποστείς και τις συνέπειες. Αυτοί πάντως που ασκούν βία σε έργο τέχνης είναι τόσο ανόητοι που είναι σαν να κρατούν µια χειροβοµβίδα, την απασφαλίζουν και σκάει πάνω τους. Εκείνες τις ώρες επίσης αισθάνθηκα κάτι παράξενο, σαν να µε υπεράσπιζε το ίδιο το έργο µου. Αισθανόµουν την ασπίδα του.

Η βία εκπορεύεται από την έλλειψη παιδείας, τον φανατισµό που δηµιουργείται από διάφορα κέντρα, που νοµίζουν ότι περιτριγυρίζονται από προδότες.

Ακόµη και σήµερα κάποιοι νοµίζουν ότι το µυθιστόρηµά µου «Κόκκινο στην Πράσινη Γραµµή» έχει γραφτεί από τουρκικές µυστικές υπηρεσίες για να εξυπηρετήσουν διχοτοµικά σχέδια.

• «Θολά τα αίτια της επίθεσης»

Η περίπτωση της δικής µου περιπέτειας και τα αίτια τα επίθεσης ήταν θολά. Ακόµη δεν έχω καταλάβει τι µήνυµα ήθελαν να στείλουν. Εξάλλου, η επίθεση έγινε κατά τη διάρκεια ηµερίδας για την επάνοδο των αποφυλακισµένων και την επανένταξή τους στην κοινωνία. Οτανέφυγαν πέταξαν ένα φέιγ βολάν, αρκετά κολακευτικό για εµένα, όπου φώναζαν πως «την ίδια ώρα που τα αδέλφιαµας είναι στη φυλακή, υπάρχουν έντιµοι άνθρωποι που γίνονται άλλοθι του συστήµατος». Τη σύντοµη ανακοίνωση υπέγραφαν «Αναρχικοί-ες» και την εποµένη υπέγραφαν οι ίδιοι µε κείµενο στο «Ποντίκι». Η ερµηνεία που δίνω σήµερα, είναι πως δεν ήθελαν να επιτεθούν σε συντηρητικούς ανθρώπους (σηµειωτέον στην αίθουσα της Νοµικής όταν έγινε η επίθεση παρευρίσκονταν εισαγγελείς, διευθυντέςφυλακών κ.ά.) αλλά σε ανθρώπους µε τους οποίους συγγένευαν ταξικά. Επιπροσθέτως, ίσως ήθελαν να µε τιµωρήσουν για την άποψή µου εκείνες τις ηµέρες ότι ο ∆εκέµβρης του 2008 δεν ήταν κοινωνική εξέγερση.

Επίσης, µία εβδοµάδα πριν από την επίθεση στη Νοµική κάποιοιτοποθέτησαν βόµβα στο γραφείο µου στο Πανεπιστήµιο Ηρακλείου, την ίδια ώρα που έβαλαν δέκα βόµβες σε γραφεία πολιτικών κ.α.

∆ικαιολόγησαν την τοποθέτηση εκείνη, «για τις θεωρίες µου περί τροµοκρατίας». Ξαναβλέποντας το χτύπηµα της Νοµικής, µπορεί να ήθελαν να κάνουν απλώς ένα σόου. Ή µπορεί να τους έφυγε ο έλεγχος κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Οταν µεταφέρθηκα στον Ευαγγελισµό, µου αποκάλυψε µια καθηγήτρια που µε συνόδευε, ότι ήλθαν εκεί δύο κουκουλοφόροι. Μάλλον δεν το ήθελαν και ήλθαν να µάθουν τι έπαθα. Η επίθεση παραµένει ερωτηµατικό αφού και οι ιδέες µου για τις φυλακές µόνο συντηρητικές δεν µπορεί να χαρακτηριστούν.

• «Είµαστε αναχρονιστικοί και υποκριτές»

Οταν επενέβη η Αστυνοµία στις εγκαταστάσεις της HELEXPO, αφαίρεσε το έργο µου και συνέλαβε τον γενικό διευθυντή της ArtAthina Μιχάλη Αργυρού, εγώ ήµουν στο Μόναχο.

Η έκπληξη ήταν τροµερή, σοκαρίστηκα. Νόµιζα αρχικά πως ήταν φάρσα και τα συναισθήµατά µου ήταν ανάµεικτα. Το περιστατικό αποτυπώνει την ελληνική κοινωνία. ∆είχνει επίσης την επίφαση της δηµοκρατίας. Η ελληνική κοινωνία είναι αναχρονιστική και υποκριτική, ιδιαίτερα µε το γυναικείο σώµα. Απ’ την άλλη, ενώ πωλούνται ευρέ ως DVD µε τσόντες της Τζούλιας, εµάς µας κατηγόρησαν για προσβολή εθνικών συµβόλων και διακίνηση και εµπορία πορνογραφικού υλικού σε ανηλίκους! Η συµπαράσταση συναδέλφων – και όχι µόνο – ήταν τεράστια βέβαια, είχε δηµιουργηθεί site µε συλλογή υπογραφών, ενώ δύο καλλιτέχνες κατέβασαν τα έργα τους από την ArtAthina για συµπαράσταση. Αξίζει πάντως να πω ότι τον περασµένο Σεπτέµβριο αθωωθήκαµε στη δίκη. Νοµίζω πως η συλλογική βία αλλάζει κάθε φορά πρόσωπο και τα σχήµατά της (αντιεξουσιαστές, εθνικιστές) µεταβάλλονται.

• «Ο λόγος της µετριοπάθειας είναι αναγκαίος»

Την ηµέρα της πρεµιέρας µια οµάδα είκοσι – είκοσι πέντε αγοριών και κοριτσιών διέλυσετην παράσταση. Κατέστρεψαν το σκηνικό και τα καθίσµατα, έφτυσαν εµένα. Προσπάθησα να ανοίξω διάλογο µε κάποιους, αλλά στάθηκε αδύνατον. Μια παράσταση που ήταν προγραµµατισµένη για δώδεκα µέρες περιορίστηκε στις τρεις.

Ωστόσο οι δύο προγραµµατισµένες παραστάσεις υπέρ της Κούνεβα έγιναν µε µεγάλη προσέλευση, όπως και παράστασηγια τους ανθρώπους της τέχνης, που υπεράσπισαν από την πρώτη στιγµή το κορυφαίο και αδιαπραγµάτευτο δικαίωµά τους: το δικαίωµα στην ελευθερία της έκφρασης.

Τότε ακούστηκαν και γράφτηκαν διάφορες φαιδρότητες(σ.σ. οι εισβολείς φώναζαν: «Βγάζετελεφτά από τον πόνο της Κούνεβα»). Η απάντηση της λιθοβοληµένης παράστασης δόθηκε από την κατ’ εξοχήν λιθοβοληµένη. «Ηκοινωνία χρειάζεταισήµερα σκέψη,διάλογο, η τέχνη πρέπει ναεκφράζεται ελεύθερα. Γι’ αυτό να συνεχιστούν οι παραστάσεις στοέργο του Φάις», έγραψε η Κούνεβα την εποµένη της επίθεσης.

Είµαστε µια κοινωνία ανοργάνωτη, θυµική, αστόχαστη. Κάποιος που φιµώνει (ή επικροτεί τη φίµωση) µια ιδέα, µια έκθεση,ένα βιβλίο ή µια παράσταση επειδή διαφωνεί, κατά βάθος εκφράζει τη δική του ανοµολόγητη φίµωση, λογοδοτεί στον δικό του ευνουχισµό – και εκεί πρέπει να σκύψουµε. Πριν από την οικονοµική κρίση µάς έχει ξεχαρβαλώσει η πολιτισµική κρίση. Γι’αυτό στην εποχή των ακραίων φαινοµένωνπου διανύουµε, ο λόγοςτης τέχνης είναι καίριος, ο λόγοςτης µετριοπάθειας αναγκαίος ώστε να αντέξουµε, εκτός από ταπραγµατικά προβλήµατα, και τοκύµα εσχατολογίας που µας κατακλύζει.