- Υπόγειες στοές από την Τουρκοκρατία χρησιμοποιούνται για την υδροδότηση χωριού στο νομό Σερρών.
Η τεχνολογία της αρχαιότητας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμα και σήμερα στην άρδευση και ύδρευση, με την χρήση των υπόγειων στοών (κανάτ) που δημιουργήθηκαν χιλιάδες χρόνια πριν για τη συγκέντρωση νερού από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Μάλιστα, ένα χωριό του νομού Σερρών, η Νέα Ζίχνη, υδροδοτείται ακόμη και σήμερα μέσω των «κανάτ» που κατασκευάσθηκαν επί Τουρκοκρατίας!
Η δυνατότητα χρήσης ιστορικών συστημάτων υδρομάστευσης, δηλαδή τρόπου συγκέντρωσης νερού, για την υδροδότηση περιοχών της Βόρειας Ελλάδας, είναι στο στόχαστρο μελέτης που εκπονείται από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του Potsdam Γερμανίας και τη συμμετοχή του καθηγητή του πανεπιστημίου του Salzburg H. Weingartner. Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος είναι ο καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ, Μιχάλης Βαβελίδης, τόνισε ότι οι μέχρι τώρα έρευνες, έδειξαν ότι η χρήση των κανάτ που μελετήθηκαν «είναι δυνατή, χωρίς μεγάλες τεχνικές τροποποιήσεις».
Όπως διευκρίνισε ο καθηγητής: «Θα πρέπει όμως να προσαρμοστούν ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο θα γίνει χρήση των υδάτων αυτών, εάν πρόκειται δηλαδή για πόση, άρδευση η βιομηχανική χρήση. Θα πρέπει πρώτα να καθοριστεί η χρήση, για την οποία προορίζονται για να αποτελέσουν μία λύση στο πρόβλημα της εξάντλησης των υδάτινων πόρων».
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να εξοικονομήσει το απαραίτητο νερό για την επιβίωσή του, ιδιαίτερα σε χώρες με μεγάλη ξηρασία, χρησιμοποίησε κατά καιρούς διάφορες μεθόδους ύδρευσης και άρδευσης. Πολλές από τις μεθόδους αυτές χάθηκαν με την πάροδο του χρόνου ή αντικαταστάθηκαν με την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Ένα από τα συστήματα υδρομάστευσης που χρησιμοποιήθηκαν στο χώρο της Μεσογείου εδώ και 2.500 χρόνια αποτελούν τα κανάτ.
Με τον όρο Qanat (αραβικός όρος) ή Kariz (ιρανικός όρος), εννοούμε, όπως αναφέρει στην μελέτη του ο κ. Βαβελίδης, ένα σύστημα υπόγειων αγωγών (στοών), με την βοήθεια των οποίων γίνεται υδρομάστευση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Με τη μέθοδο αυτή, το νερό ακολουθεί τη φυσική κλίση του εδάφους και εξέρχεται στην επιφάνεια. Η λέξη Qanat προέρχεται από την αρχαιοσημιτική λέξη gano κι αυτή από την αρχαιοελληνική κάννα, και τη λατινική canna. Στη λέξη gano ανάγονται ακόμη οι λέξεις Kannal, Kendel ή Kandel, channel κ.λπ.
Συστήματα Κανάτ (Qanat) μπορεί να συναντήσει κάποιος, σήμερα, σχεδόν σε όλες τις χώρες του Περσικού Κόλπου, στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Συρία, τη Λιβύη μέχρι την Ελλάδα και την Ισπανία, τη δυτική Κίνα, καθώς επίσης στη βόρεια και τη νότια Αμερική. Κατά τους ιστορικούς χρόνους, τα συστήματα αυτά ήταν πολύ σημαντικά στην τοπική ύδρευση και αναπτύχθηκαν κυρίως σε περιοχές με ξηρό κλίμα, όπου δεν υπάρχουν ποταμοί για να καλύπτουν τις ανάγκες σε πόσιμο νερό όλο το χρόνο. Ακόμη, στις περιοχές αυτές, το ποσοστό εξάτμισης, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών, είναι τόσο υψηλό, που δεν είναι δυνατή η ύδρευση και άρδευση για μεγάλες αποστάσεις μέσω επιφανειακών (καναλιών) συστημάτων.
Την παλαιότερη εγκατάσταση υπόγειας υδρομάστευσης (υδροδότησης) στον ελλαδικό χώρο από τον 6ο π.Χ. αιώνα, η οποία περιγράφεται από τον Ηρόδοτο, αποτελεί το όρυγμα του Ευπαλίνου, στη Σάμο. Η τεχνική υδρομάστευσης των Κανάτ αναπτύχθηκε αρχικά από τους Πέρσες, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τη μέθοδο αυτή σε μεγάλη κλίμακα και διαδόθηκε αργότερα στη βόρειο Αφρική και την Αραβική Χερσόνησο.
Στον ελληνικό χώρο, η υδρομάστευση και γενικά η μεταφορά νερού κατά την αρχαιότητα, γινόταν στις περισσότερες ελληνικές πόλεις, με υπόγειες εγκαταστάσεις, παρόμοιες μ’ αυτές των κανάτ. Σπουδαία κατασκευή ανάλογης τεχνοτροπίας θεωρείται, για τον ελληνικό χώρο, το Αδριάνειο υδραγωγείο, που χρησιμοποιήθηκε επί 2.000 χρόνια για την ύδρευση της Αθήνας.
Στο βορειοελλαδικό χώρο, η μέθοδος άρδευσης – ύδρευσης των κανάτ εφαρμόστηκε στην επαρχία Φυλλίδος κατά την Οθωμανική περίοδο οπότε και έγινε, για πρώτη φορά, μαζική εκμετάλλευση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα στους νότιους πρόποδες του όρους Μενοικίου και στους βόρειους πρόποδες του όρους Παγγαίου, τροφοδοτώντας με νερό, από το χρόνο κατασκευής τους μέχρι σήμερα, όλους σχεδόν τους οικισμούς της επαρχίας.
«Στη Νέα Ζίχνη, το μήκος των κανάτ, είναι περίπου τρία χιλιόμετρα και χρησιμοποιείται για την ύδρευση των κατοικιών ενώ παρόμοια κανάτ αλλά ‘ανενεργά’, υπάρχουν στο δάσος του Σέιχ- Σου, στο Παγγαίο, όπως και στην Ξάνθη και την Κομοτηνή, που όμως δεν έχουν μελετηθεί» αναφέρει ο κ. Βαβελίδης.
«Τα συστήματα Κανάτ, παρά την ηλικία τους, χρησιμοποιούνται σε πολλές χώρες, ακόμη και σήμερα. Οι υπόγειοι αγωγοί υδρομάστευσης συνδέονται με συγκεκριμένους πυθμένες φρεατίων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του συστήματος» προσθέτει, φέρνοντας ως παράδειγμα την ύδρευση της Τεχεράνης, που γίνεται ακόμη και σήμερα με 36 σήραγγες Κανάτ. Το μήκος της κάθε σήραγγας κυμαίνεται από 13 έως 26 χιλιόμετρα και το βάθος στο οποίο έχουν τοποθετηθεί φθάνει τα 150 μέτρα. Ο αριθμός των φρεατίων ανέρχεται σε 40 χιλιόμετρα.
Η χρήση των συστημάτων Κανάτ, σήμερα, είναι σπανιότερη σε σχέση με παλαιότερα, επειδή, σε πολλές περιπτώσεις, οι εγκαταστάσεις έχουν καταστραφεί ή παρουσιάζουν προβλήματα, λόγω έλλειψη συντήρησης. Ένας άλλος λόγος είναι η διάλυση των παραδοσιακών οικισμών, οι οποίοι λειτουργούσαν για εκατονταετηρίδες, καθώς επίσης η κατασκευή μεγάλων φραγμάτων, με κεντρική λειτουργία.
«Η επαναλειτουργία των συστημάτων αυτών σε μόνιμη βάση, με τη βοήθεια μοντέρνας τεχνολογίας, πιστεύουμε ότι θα φέρει θετικά αποτελέσματα και θα βοηθήσει στην επίλυση του προβλήματος ύδρευσης», καταλήγει ο καθηγητής.
http://www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Πολιτισμός 